Część 1: Wprowadzenie w świat whistleblowingu
Whistleblowing, czyli zgłaszanie nieprawidłowości przez osoby zwane sygnalistami, zyskuje coraz większe uznanie jako ważne narzędzie zapewniające przejrzystość i uczciwość w świecie biznesu i administracji publicznej. W Polsce rok 2024 stanowi przełomowy moment dla tej praktyki ze względu na intensywne przygotowania do wprowadzenia nowych przepisów regulujących ochronę sygnalistów.
Nowe ustawodawstwo, będące odpowiedzią na wymogi dyrektywy unijnej, którego termin implementacji upłynął w grudniu 2021 r., ma na celu wzmocnienie pozycji sygnalistów oraz zapewnienie im odpowiedniej ochrony. Zgłaszane nieprawidłowości mogą dotyczyć szerokiego spektrum kwestii, od naruszeń prawa, poprzez korupcję, nepotyzm, aż po kwestie etyczne i środowiskowe, co pokazują przykłady afery w KNF, nieprawidłowości w przetargach PKN Orlen czy problemy w ZUS. Działania te podkreślają wartość i skuteczność whistleblowingu jako narzędzia kontroli i zapobiegania nadużyciom.
- W 2023 r. doszło do rozpoczęcia procesu sądowego byłego przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) Marka Chrzanowskiego, związanego z aferą korupcyjną ujawnioną kilka lat wcześniej. Zarzuty dotyczyły m.in. proponowania korupcyjnej oferty biznesmenowi, który był właścicielem Getin Noble Banku. Sprawa, która wybuchła w 2018 r. po ujawnieniu nagrań, ponownie znalazła się w centrum uwagi mediów i opinii publicznej.
- W aferze PKN Orlen w 2022 r. ujawniono nieprawidłowości w przetargach na kwotę 100 mln zł.
- W 2022 r. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) stwierdziła nieprawidłowości w rozbudowie systemów IT ZUS, które miały na celu wypłatę nowych świadczeń, w tym 500+ dla obywateli Ukrainy. Nieprawidłowości dotyczyły m.in. sposobu udzielania zamówień publicznych i nieskutecznej weryfikacji uprawnień do świadczeń.